Tokenomics là gì, vai trò của Tokenomics trong quyết định đầu tư vào dự án

Tokenomics đóng vai trò quan trọng trong việc phân tích cơ bản các dự án tiền mã hóa. Bên cạnh việc xem xét đội ngũ sáng lập, sách trắng, lộ trình và sự phát triển của cộng đồng, Tokenomics được xem là trọng tâm để đưa ra những đánh giá về triển vọng tương lai của các dự án blockchain.

Tokenomics là gì?

Tokenomics là nền tảng quyết định sự thành công của các dự án blockchain, tương tự như cách các ngân hàng trung ương điều chỉnh nền kinh tế thông qua chính sách tiền tệ. Điểm đặc biệt của Tokenomics là được cài đặt trực tiếp vào mã nguồn, đảm bảo tính minh bạch và khả năng dự đoán.

Dưới đây là cách Bitcoin (BTC) – đồng tiền mã hóa đầu tiên trên thế giới áp dụng Tokenomics:

• Tổng cung cố định: Bitcoin có tổng cung giới hạn là 21 triệu đồng, mục tiêu nhằm mô phỏng sự khan hiếm và giá trị tăng theo thời gian.
• Quy trình khai thác: Miner (thợ đào) nhận Bitcoin như một phần thưởng cho việc xác minh và thêm khối mới vào blockchain. Phần thưởng này giảm một nửa sau mỗi 210.000 khối, hay khoảng cứ 4 năm một lần, một sự kiện được biết đến là Halving.
• Sự kiện Halving: Kể từ khi Bitcoin ra đời vào năm 2009, đã có ba lần Halving, giảm phần thưởng từ 50 BTC xuống còn 25 BTC, sau đó là 12,5 BTC và hiện nay là 6,25 BTC. Sự kiện Halving lần 4 (2024) giảm phần thưởng khối từ 6,25 BTC xuống còn 3,125 BTC.
• Tính toán khai thác: Với một khối được khai thác mỗi 10 phút, có thể dự đoán số Bitcoin được tạo ra hàng năm. Chẳng hạn, vào năm 2022, ước tính khoảng 328.500 Bitcoin sẽ được khai thác.
• Phí giao dịch: Phí được thu để khuyến khích thợ đào xác nhận giao dịch, và mức phí này tăng khi lưu lượng giao dịch và áp lực lên mạng lớn hơn, giúp ngăn chặn spam và đảm bảo mạng lưới hoạt động trơn tru.
  Nhìn chung, Tokenomics của Bitcoin không chỉ minh bạch và dễ dự đoán mà còn thiết kế để tạo ra giá trị dài hạn cho cả mạng lưới và người tham gia, là một minh chứng cho sự tinh tế trong thiết kế kinh tế của dự án blockchain.

Vai trò của Tokenomics trong dự án tiền điện tử

Tokenomics đóng vai trò quan trọng trong các dự án tiền điện tử vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến triển vọng và tính bền vững của dự án. Dưới đây là một số lý do vì sao Tokenomics được coi là yếu tố then chốt:

• Quản lý nguồn cung và cầu: Tokenomics giúp quản lý nguồn cung của token, giúp kiểm soát lượng token được phát hành và lưu thông trên thị trường. Điều này có thể ảnh hưởng đến sự cân bằng giữa cung và cầu, ảnh hưởng đến giá cả và giá trị của token.
• Khuyến khích nhu cầu từ cộng đồng: Tokenomics có thể được thiết kế để kích thích nhu cầu mong muốn từ cộng đồng. Ví dụ, việc cung cấp phần thưởng hoặc ưu đãi cho những người giữ token trong thời gian dài có thể tạo động lực cho việc duy trì và phát triển cộng đồng.
• Tính minh bạch và dễ dàng dự đoán: Một Tokenomics được thiết kế tốt sẽ đảm bảo tính minh bạch và dễ dàng dự đoán. Điều này giúp các nhà đầu tư và người dùng hiểu rõ về cách token hoạt động và dự đoán được tương lai của dự án.
• Bảo vệ người sử dụng: Tokenomics cũng có thể được sử dụng để bảo vệ người sử dụng khỏi các rủi ro và lạm dụng. Việc thiết kế cơ chế bảo mật và an toàn trong hệ thống token có thể giúp người dùng cảm thấy an tâm khi tham gia vào dự án.
• Tạo ra giá trị dài hạn: Bằng cách thiết kế Tokenomics để tạo ra giá trị dài hạn cho cộng đồng và dự án, các dự án tiền điện tử có thể đảm bảo sự phát triển bền vững và thu hút người tham gia trong thời gian dài.
  Tóm lại, có thể coi Tokenomics là yếu tố then chốt quyết định sự thành công và bền vững của dự án tiền điện tử. Điều này đặc biệt quan trọng trong môi trường tiền điện tử đầy cạnh tranh và đa dạng ngày nay.

Các yếu tố tạo nên Token và Tokenomics

Biết cách tìm hiểu tokenomic sẽ giúp bạn giảm thiểu rủi ro khi tham gia thị trường tiền điện tử. Dưới đây là các yếu tố chính tạo nên token và tokenomics:

Coin/Token Supply

Trong quá khứ, Total Supply và Circulating Supply đã là hai thuật ngữ phổ biến được sử dụng. Tuy nhiên, Coingecko và CoinMarketCap hiện đã bổ sung một thuật ngữ mới là Max Supply – một khái niệm có thể dễ bị nhầm lẫn với Total Supply.
Dưới đây là các thông số cơ bản của một coin/token:

Tổng cung (Total Supply)

Tổng cung (Total Supply) được định nghĩa là tổng số lượng coin/token đang lưu thông và đang bị khóa trừ đi số lượng coin/token đã đốt (burn).
Ban đầu, Total Supply sẽ là con số được thiết kế bởi đội ngũ phát triển dự án sao cho phù hợp với mô hình vận hành nhất. Chi tiết hơn, Total Supply có thể được phân loại như sau:

• Tổng cung cố định: Là số lượng coin/token được định sẵn ban đầu và không thể thay đổi. Ví dụ: Tổng cung của Bitcoin là 21 triệu BTC, Tổng cung của Uniswap là 1 tỷ UNI…
• Tổng cung không cố định: Là số lượng coin/token có thể thay đổi tùy thuộc vào hoạt động của dự án, và được chia thành các nhóm sau:
  • Tổng cung tăng dần: Do được mining ra thêm. Ví dụ: Số ETH trên thị trường sẽ phụ thuộc vào hiệu suất hoạt động của mạng lưới Ethereum, CAKE sẽ được mint khi người dùng Farm trên Pancakeswap,…
  • Tổng cung giảm dần: Do bị burn. Ví dụ: Binance Coin có tổng cung ban đầu là 200 triệu BNB và được burn dần còn 100 triệu BNB,…
  • Tổng cung thay đổi liên tục: Do cơ chế Issue-Burn. Ví dụ: Chủ yếu là các Stablecoin như Algorithmic Stablecoin (FEI, AMPL,…), Crypto-backed Stablecoin (DAI, VAI,…), Centralized Stablecoin (USDT, USDC,…).
  • Cung lưu hành (Circulating Supply) là khái niệm đề cập đến số lượng token đang được lưu hành trên thị trường.

Cung tối đa (Max Supply)

• Cung tối đa (Max Supply) xác định lượng số lượng token tối đa sẽ tồn tại, bao gồm cả những token sẽ được khai thác hoặc có sẵn trong tương lai.

Market Cap & Fully Diluted Valuation (FDV)

• 3.2.1. Market Cap (Vốn hóa thị trường) 
  Là tổng giá trị của dự án dựa trên số lượng token đang lưu thông trên thị trường tại thời điểm đó. Để tính toán Market Cap, chúng ta sử dụng Circulating Supply nhân với giá của token.
  Market Cap = Circulating Supply * Giá Token
  3.2.2. Fully Diluted Valuation (FDV)
  Là tổng giá trị của dự án tính theo tổng số lượng token đang lưu thông và cả số lượng token chưa được mở khóa của dự án. Để tính toán FDV, chúng ta sử dụng Total Supply nhân với giá của token.
  FDV = Total Supply * Giá Token

Token Governance

• Hiện nay trên thị trường có khoảng 10,000 coin và token khác nhau. Tuy nhiên, không phải tất cả các token đều tuân thủ cơ chế Phi tập trung như Bitcoin; một số token/coin được quản lý theo cơ chế Tập trung. Dưới đây là ba loại cơ bản:

Cung lưu hành (Circulating Supply)

• Decentralized (Token Phi tập trung): Đây là các coin/token mà cộng đồng có quyền quyết định hoàn toàn về cơ chế quản lý và không chịu áp lực từ bất kỳ tổ chức nào. Ví dụ: Bitcoin, Ethereum,…
• Centralized (Token Tập trung): Đây là các coin/token được quản lý bởi một tổ chức độc lập, có quyền can thiệp vào tính chất của coin hoặc dự án mà token đại diện cho. Thường là những dự án Stablecoin được đảm bảo đầy đủ như Tether, TrueUSD; các token từ sàn giao dịch như Huobi (HTX), FTX; hoặc các dự án có mô hình quản trị tập trung như Ripple,…
• Từ Centralized đến Decentralized: Ngoài ra, cũng có những coin/token được xây dựng ban đầu với cơ chế quản trị Tập trung, sau đó dần dần chuyển sang Phi tập trung. Ví dụ: Binance Coin ban đầu được quản lý hoàn toàn bởi Binance. Tuy nhiên, sau khi Binance Smart Chain và chương trình “Validator Spotlight” ra mắt, Binance đã dần chuyển quyền kiểm soát mạng lưới BSC và token BNB sang cho cộng đồng người dùng.

Token Allocation

• Token Allocation là quá trình phân bổ token trong một dự án tiền mã hóa. Đây là một phần quan trọng của việc thiết kế Tokenomics và đóng vai trò quyết định đến sự công bằng, minh bạch và hấp dẫn của dự án đối với các nhà đầu tư và cộng đồng người dùng.
• Quá trình Token Allocation thường bắt đầu từ giai đoạn Initial Coin Offering (ICO) hoặc Initial Token Offering (ITO), khi một phần của tổng cung token được phân phối cho các nhà đầu tư tiềm năng thông qua bán token. Việc phân phối này có thể diễn ra thông qua một loạt các cơ chế, bao gồm bán đấu giá, bán trước token, hay phân phối token dựa trên quy tắc bảo lãnh.

Sau đó, token thường được phân bổ cho các bên liên quan khác trong dự án, bao gồm các nhà phát triển, các nhà đầu tư tiềm năng, đối tác chiến lược và các hoạt động tiếp thị và phát triển cộng đồng. Mục tiêu của việc phân phối này là tạo ra một hệ sinh thái token đa dạng và phong phú, khuyến khích sự tham gia và đóng góp từ nhiều bên khác nhau.

Quan trọng nhất, Token Allocation cần được thực hiện một cách công bằng và minh bạch, tránh bất kỳ hình thức thiên vị hoặc độc quyền nào có thể gây ra sự bất mãn trong cộng đồng. Sự phân phối không công bằng có thể dẫn đến mất lòng tin từ cộng đồng và ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển và thành công của dự án trong tương lai.

Allocation cần được thực hiện một cách công bằng và minh bạch, tránh bất kỳ hình thức thiên vị hoặc độc quyền nào có thể gây ra sự bất mãn trong cộng đồng. Sự phân phối không công bằng có thể dẫn đến mất lòng tin từ cộng đồng và ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển và thành công của dự án trong tương lai.

Token Release

Token Release là quá trình phân bổ token ra thị trường lưu thông của một dự án tiền mã hóa. Tương tự như Token Allocation, Token Release đóng vai trò quan trọng trong việc ảnh hưởng đến giá của token cũng như động lực để cộng đồng nắm giữ token. Hiện có hai phương thức phân bổ token phổ biến:

• Phân bổ token theo lịch trình định sẵn: Mỗi dự án sẽ có một kế hoạch phát hành token khác nhau, thường được chia thành các khoảng thời gian nhất định. Tùy thuộc vào mục tiêu và chiến lược phát triển, số lượng token được phát hành có thể được quyết định. Thời gian phát hành token quan trọng, với khoảng thời gian từ 3 đến 5 năm được coi là lý tưởng nhất để thúc đẩy sự phát triển của dự án và động lực cho cộng đồng nắm giữ token.
• Phân bổ token theo hiệu suất và nhu cầu sử dụng: Một số dự án đã chọn phát hành token dựa trên hiệu suất hoạt động và nhu cầu sử dụng thực tế trên nền tảng của họ, thay vì theo một lịch trình cố định. Điều này giúp ổn định giá của token và đảm bảo rằng việc phát hành token phản ánh đúng nhu cầu thị trường.
  Cả hai phương pháp đều đòi hỏi sự cân nhắc cẩn thận để đảm bảo rằng việc phân bổ token không chỉ đáp ứng được nhu cầu thực tế của dự án mà còn đảm bảo tính ổn định và công bằng cho cộng đồng người dùng.

Token Sale

• Token sale là một hình thức huy động vốn trong thị trường tiền mã hóa, tương tự như việc mở bán cổ phần của các công ty trong thị trường truyền thống. Tuy nhiên, ở thị trường tiền mã hóa, khái niệm cổ phần được thay thế bằng token, đó là đơn vị tương đương được phát hành và bán ra thị trường.
  Qua token sale, các dự án tiền mã hóa có cơ hội thu thập vốn từ cộng đồng các nhà đầu tư và người dùng quan tâm đến dự án của họ.
• Mục tiêu của một token sale không chỉ là để huy động vốn mà còn là để xây dựng cộng đồng ủng hộ mạnh mẽ cho dự án. Việc mở bán token cho cộng đồng này giúp tạo ra một môi trường tích cực, kích thích sự quan tâm và tham gia của người dùng, đồng thời cũng tạo ra một cơ hội cho các nhà đầu tư tiềm năng tham gia vào dự án từ giai đoạn sớm nhất.

Token Use Case

• Token Use Case đề cập đến các mục đích sử dụng của token trong một dự án tiền mã hóa, và đây là yếu tố quan trọng nhất trong Tokenomics để định giá một token trên thị trường. Các token thường có các chức năng sau:
• Staking: Đây là một tính năng phổ biến trong nhiều dự án tiền mã hóa, cho phép người dùng stake token của họ để nhận phần thưởng hoặc lợi ích từ việc tham gia vào mạng lưới. Staking không chỉ tạo động lực cho việc nắm giữ token mà còn giúp giảm áp lực bán ra trên thị trường, đồng thời tăng tính phi tập trung của mạng lưới.
• Liquidity Mining (Farming): Đối với các dự án DeFi, người dùng có thể cung cấp thanh khoản để nhận phần thưởng token của dự án. Điều này giúp tăng cường thanh khoản cho các giao thức DeFi và cũng tạo ra động lực cho người dùng tham gia vào hệ sinh thái.
• Phí mạng lưới (Transaction fee): Mỗi giao dịch trên mạng lưới blockchain đòi hỏi người dùng trả phí cho các node mạng lưới để xác nhận giao dịch. Các token native của mạng lưới thường được sử dụng để thanh toán phí giao dịch này.
• Governance: Các token holder có thể tham gia vào quản trị của nền tảng bằng cách đề xuất và bình chọn các biểu quyết liên quan đến việc phát triển dự án. Cơ chế này thường được áp dụng trong các dự án DeFi, tạo ra một môi trường quản trị phi tập trung và cộng đồng.
• Quyền lợi khác (Launchpad, NFTs,…): Token cũng có thể được sử dụng để tham gia vào các hoạt động như Launchpad, nơi người dùng có thể stake token để tham gia vào các đợt mở bán, hoặc để nhận các quyền lợi đặc biệt như quyền tham gia bốc thăm giải thưởng NFT.
  Các tính năng này không chỉ giúp tạo ra giá trị cho token mà còn thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng, đồng thời làm tăng tính hấp dẫn và sự linh hoạt của hệ sinh thái tiền mã hóa.